Vườn rau, vườn rau xanh ngắt một mầu Có đàn, có đàn gà con nương náu Mẹ quê, mẹ quê vất vất vả trăm chiều Nuôi đàn, nuôi một đàn con chắt chiu.
Bà bà mẹ quê ! Gà gáy trên đầu ngọn tre Bà bà mẹ quê ! Chợ sớm đi chưa thấy về Chờ nụ cười son, và đồng quà ngon.
Trời mưa, trời mưa ướt áo mẹ già Mưa nhiều, mưa nhiều càng tươi bông lúa Trời soi, trời soi bốc khói sân nhà Nắng nhiều thì phơi lúa ra
Bà bà mẹ quê ! Ðêm sớm không nề hà chi Bà bà mẹ quê ! Ngày tháng không ao ước gì Nhỏ giọt mồ hôi, vì đời trẻ vui.
Miệng khô, miệng khô nhớ bát nước đầy Nhớ bà, nhớ bà mẹ quê xưa ấy Mùa đông, mùa đông manh chiếu thân gầy Cháu bà, cháu bà ngủ thiu giấc say.
Bà bà mẹ quê ! Chân bước ra đời rồi xa Bà bà mẹ quê ! Từ lúc quê hương xoá nhoà Nhìn về miền quê, mà giọt lệ xa.
Tả cảnh chiều quê Việt Nam, trong tất cả sắc độ và tâm tình, nhạc sĩ Phạm Duy có một lời hát thần sầu :
“Chiều rơi thoi thóp trên vài luống khoaiHiu hắt tiếng bà mẹ cười …”
Vài luống khoai, hình ảnh quê nghèo. Hai Chữ thoi thóp và hiu hắt gợi hình và gợi tình. Thoi thóp so sánh ánh nắng chiều với hơi thở hay nhịp đập trái tim, nhẹ dần, yếu dần. hoang mang, thấp thỏm. Đồng thời chữ hiu hắt chập chờn ngọn lửa tàn hơi, ánh đèn cạn sức, hao mòn trước gió. Ánh nắng nhòa trong tiếng cười, buổi chiều lồng vào tuổi già. Buổi chiều già, bà mẹ quê. Chiều quê và mẹ già. Ánh sáng vừa chắt chiu, vừa phôi pha tình cảm mong manh vĩnh cửu trong lòng người ….
Nhạc sĩ Phạm Duy đã vẽ ra được một hoạt cảnh thanh bình, tươi sáng trong bài Bà Mẹ Quê:
Vườn rau, vườn rau xanh ngắt một mầuCó đàn, có đàn gà con nương náu Mẹ quê, mẹ quê vất vất vả trăm chiềuNuôi đàn, nuôi một đàn con chắt chiu. (…) Trời mưa, trời mưa ướt áo mẹ giàMưa nhiều, mưa nhiều càng tươi bông lúa
Lời nhạc của Phạm Duy đậm đà tình tự dân tộc vì bản thân anh thấm nhuần ca dao, tục ngữ và những làn điệu dân ca “từ khi mới ra đời, mẹ hiền ru những câu xa vời”. Lời ca Phạm Duy có khi cũng xa vời, nhưng vì nghe quen quen, chúng ta không còn để ý và lười tìm hiểu. Ví dụ mưa nhiều càng tươi bông lúa nói lên niềm tin lạc quan của người nông dân, qua tục ngữ trời nắng tốt dưa, trời mưa tốt lúa. Nhưng câu trên “ướt áo mẹ già” với ta chỉ là một hình ảnh cần lao vất cả, cảm động, ta quên rằng Phạm Duy đã rung cảm từ những câu hát đối đáp nam nữ :
Trời mưa ướt bụi ướt bờ Ướt câu ướt lá, ai ngờ ướt em Trời mưa ướt lá trầu vàng Ướt em, em chịu, ướt chàng, em thương
Niềm lưu tâm, lo lắng cho nhau biểu hiện tình yêu. Tình yêu trai gái sôi nổi, tha thiết đã được Phạm Duy chuyển sang lòng yêu bà mẹ quê “chỉ biết cần lao” và đã đạt tới những lời hát thật tình nghĩa, sắc sảo.
Miệng khô, miệng khô nhớ bát nước đầy Nhờ bà, nhớ bà mẹ quê xưa ấy.
Ít ai mê gái như Kim Trọng, đến máu theo nước mắt hồn lìa chiêm bao. Khi chàng nhớ nàng Kiều :
Hương gây mùi nhớ, trà khan giọng tình
Nghĩa là chàng Kim vẫn uống trà, không có cái khao khát khô đắng rất cụ thể của Phạm Duy khi nhớ bà mẹ quê miệng khô nhớ bát nước đầy … Thật ra trong mơ dân tộc đã có những tình cảm ngọt ngào dịu mát ấy …
Thái Salem Tổng Hợp * Trong bài có trích bài viết của Đặng Tiến.