Với người Đà Lạt, ấp Ánh Sáng là một cái tên quen thuộc, gần gũi suốt 70 năm qua. Với du khách Đà Lạt cách đây 10 năm trở về trước, đây là một địa điểm ẩm thực không thể bỏ qua, với những tiệm Mì Quảng, Bún Bò Huế ngon nhất Đà Lạt nằm hai bên con đường đá gồ ghề lồi lõm. Ấp Ánh Sáng một thời được xem là phố cổ giữa lòng Đà Lạt, dù chỉ thành lập cách đây 70 năm, nhưng bên trong đó đậm nét cổ xưa, tạo ấn tượng sâu đậm với du khách Đà Lạt.
Cư dân sống ở ấp Ánh Sáng đa số là người dân ở Trung kỳ di cư lên từ những năm đầu thập kỷ 30 của thế kỷ trước. Ban đầu họ sống phân tán khắp nơi, chỉ có vài gia đình người Huế (gốc từ làng Kế Môn, Phước Yên) sống ở vị trí ấp Ánh Sáng ngày nay, dựng chòi trồng rau. Trong đó, 3 anh em tên là Cao Quang Kỳ, Cao Quang Chướng và Cao Xá được xem là những người đầu tiên khai phá khu này.
Năm 1945, tình hình chính trị rối ren, chiến tranh nổ ra, giao thông khó khăn nên việc di dân bị ngưng lại. Năm 1946, dân chúng Đà Lạt tản cư, trên vùng đất ấp Ánh Sáng chỉ còn lại vài gia đình bám trụ lại. Mãi đến cuối năm 1947, dân bắt đầu hồi cư cùng một số người từ Thừa ThiênHuế trở lại nơi này, cho đến năm 1952 đã có 36 gia đình cư ngụ.
Nhờ sự giúp đỡ của thị trưởng Cao Minh Hiệu và trưởng khu phố 1 Cao Quang Tể, vào năm 1952, ấp Ánh Sáng chính thức được thành lập. Cái tên ấp Ánh Sáng là do ông thị trưởng Cao Minh Hiệu đặt ra từ phong trào Ánh Sáng của nhóm Tự Lực Văn Đoàn.
Khi đó, ấp Ánh Sáng chỉ là vài căn chòi nhỏ đơn sơ, vì vậy điều cần làm đầu tiên sau khi lập ấp là cất nhà khang trang cho dân theo đúng quy chuẩn. Với tiếng máy gầm của 2 xe ủi đất hoạt động liên tục trong 20 ngày đêm, vườn đồi ven suối trở thành dãy đất bằng phẳng, 36 ngôi nhà dần dần được dựng lên, hình thành nên một khu phố nhỏ xinh xắn, mỗi hộ được chia một lô đất 12m x 7,5m, nhà chữ A, mái ngói, vách gỗ, hệ thống hai dãy nhà cách nhau một lối đi, nhà cách nhau 4m. Chỉ một năm sau (1953), điện được kéo về cho người dân ấp Ánh Sáng sử dụng.
Ngay sau khi ấp được xây dựng thì Đình ấp Ánh Sángnơi cư dân thờ “thần điền bổn thổ” (Thành Hoàng)cũng được thành lập. Người Thừa ThiênHuế thường làm nhà thờ họ, tế tự, giỗ chạp theo chu kỳ nhằm thắt chặt mối tình tương thân tương ái giữa không chỉ những người đồng hương trên quê mới, mà còn gắn bó với bà con dòng họ chốn quê nhà.
Thời gian sau đó, miền Trung trở thành vùng chiến sự khốc liệt, đặc biệt là sau biến cố Mậu Thân, người dân ở Trị-Thiên vào Đà Lạt khá đông, ấp Ánh Sáng hình thành dãy nhà thứ 3.
Sau năm 1975, nhiều làn sóng di cư tiếp tục diễn ra, ấp Ánh Sáng ngày càng đông đúc, chật chội, nhà cửa bắt đầu xây lộn xộn chứ không còn theo đúng quy cách như xưa.
Đà Lạt là thành phố du lịch, và rất nhiều du khách khi đến Đà Lạt đều nhớ đến con đường ấp Ánh Sáng nhấp nhô đá lát đường với các hàng bún Bò Huế mang hương vị cao nguyên, nằm rải rác trên con đường chật chội. Các loại bún bò và mì Quảng ở Đà Lạt bao giờ cũng đặc biệt vì có thêm loại rau Đà Lạt luôn luôn tươi ngon để ăn kèm.
Năm 2002, lần đầu tiên việc quy hoạch và giải tỏa ấp Ánh Sáng được đưa ra, nơi này dự định xây trung tâm thương mại, cao ốc, làm dấy lên nhiều ý kiến dư luận. Suốt từ đó cho đến nhiều năm sau, người dân ấp Ánh Sáng sống trong tình trạng bị “quy hoạch treo”. Dự án giải tỏa ấp Ánh Sáng vẫn giậm chân tại chỗ, kế hoạch chỉnh trang đô thị bị trì trệ, đồng thời gây ra nhiều phiên toái trong cuộc sống của người dân. Các căn nhà cũ trong ấp đã xuống cấp, dột nát nhưng chỉ có thể sửa tạm để ở.
Ấp Ánh Sáng dù lưu dấu kỷ niệm với nhiều người, nhưng dù sao nó cũng đã trở nên nhếch nhác chật chội ngay giữa lòng đô thị. Vào năm 2008, Công ty Đất Đà Lạt được cấp giấy chứng nhận đầu tư để xây dựng Khu trung tâm thương mại Ánh Sáng.
Vài năm sau đó, một bên đường ấp Ánh Sáng mới được di dời để mở rộng đường Ánh Sáng, khu vực của một bên đường đã giải tỏa đó hiện tại là công viên hoa, nhưng 2 dãy nhà còn lại của ấp Ánh Sáng vẫn còn cho đến nay (2023) do chưa thỏa thuận được phương án bồi thường với các hộ dân còn lại.
Con đường nhỏ ấp Ánh Sáng năm xưa chính thức lùi vào dĩ vãng.
Cùng xem lại một số hình ảnh ấp Ánh Sáng lúc chưa giải tỏa làm lại đường. Ảnh của kenh14.vn:
Đông Kha
